Bir mimari şaheser ,,Şerif Halil Paşa’’ camii ve restorasyon süreci hakkında

Osmanlı döneminden günümüze kadar gelen ,,Şerif Halil Paşa’’camii, ülkemizdeki en büyük Müslüman ibadethanesidir. Bu ibadethane, Türkiye’nin Edirne şehrinde bulunan ,,Selimiye’’ camisinden sonra Balkan yarımadasının en büyük ikinci camisi olarak kabul edilmektedir.

Şumnu kasabasında ,,Tombul’’ cami olarak bilinen mabedin inşası 1740 yılında başlamış ve 4 yıl sonra yani 1744 yılında (veya caminin girişinde bulunan kitabeye göre hicri 1157 yılında) inşası tamamlanmıştır.

Bu Müslüman mabedi Şumnu’nun Madara köyünden olan Şerif Halil Paşa’nın yapmış olduğu bağışlar ile inşa edilmiştir, bu nedenle günümüze kadar cami bu zatın adını taşımaktadır. Şerif Halil Paşa, mimariye, bilime ve sanata ilgisi olan ve o zamanın etkili askeri ve idari figürlerindendir.  O zamanların, cömert ve hayırsever zatı, Şumnu kasabasının merkezinde bulunan bir devlet kurumunda çalışmaktaydı ve belki de bu sebepten dolayı yeni caminin yeri - o zamanın merkezi olarak belirlenmiştir. Geçmişte şehrin merkezinde bulunan cami, şehrin genişlemesi göz önüne alındığında, bugün Şumnu’nun güneybatı kesiminde kalmaktadır.

Şerif Halil Paşa, ,,Tombul’’ caminin yapımına ilişkin inşaat çalışmalarının tamamlanmasından birkaç yıl sonra 1752 yılında vefat etti.

Eğer ,,Tombul’’ cami külliyesinin mimarisini daha detaylı incelersek, o zamanlar geleneksel olarak camilere kamusal işleve sahip ek binaların inşa edildiğini söyleyebiliriz. Sol tarafta kaligrafi mektebi, sağa tarafta ise dini ve bilim eğitimi verilen ve günümüzdeki orta ve lise okullarına denk olan medrese vardı. Külliye içerisinde, o zamanda 5000 ciltlik Arapça, Farsça ve Osmanlıca kitapların yer aldığı bir kütüphane de bulunmaktadır. Camiye ,,Tombul’’ denmesinin sebebi kubbesinden kaynaklanmaktadır, çünkü caminin yapıldığı tarihlerde benzer bir çatıya sahip başka bir cami bulunmamaktaydı.

,,Şerif Halil Paşa’’ camisinin minaresi 40 metre yüksekliğinde olup bir şerefesi bulunmaktadır. Minarenin içerisinde spiral şeklinde olan 99 taş basamak yer almaktadır.

Caminin iç tasarımı en az dışı kadar etkileyicidir. Zemin kat erkekler, mahfil bölümü ise kadınlar için ayrılmıştır. Büyük salonun alt kısmı sekizgen şeklindedir, üst taraf ise kubbeye paralel olarak tombul bir daire şeklindedir. Kubbe ve zemin arasındaki mesafe 25 metredir. İçerdeki ibadet salonunda renkli bitki ve çiçek motifleri, Mekke resimleri ve farklı güzel süsler yer almaktadır.

Tartışılmaz bir gerçektir ki, eğer yıllar boyunca gereken bakım sağlanmamış olsaydı, günümüzde ,,Şerif Halil Paşa’’ camiinin zarif mimari tasarımlarından mahrum kalmış olacaktık.

Geçen 2019 yılının Ağustos ayında, Müslüman ibadethanesinin iç kısmının restorasyonu tamamlandı.

,,Tombul’’ caminin restorasyon çalışmaları 2004 yılında başlamıştı. Duvar resimleri ile ilgili sondaj çalışmaları yapılmıştır. Tüm erişebilir yerlerden Müslüman ibadethanesinin iç kısmının genel bir vizyona sahip olması için tüm yamukluklar düzeltilmiştir. Maalesef, finansal desteğin yetmemesinden dolayı yıllar boyunca çalışmalar durdurulmak zorunda kalmıştır. 2016 yılında çalışmalar tekrardan başlamış ve Ağustos 2019 yılında ,,Tombul’’ caminin iç kısmının restorasyonu tamamlanmıştır. Restorasyon çalışmalarını yürüten işçiler ve Bölge Müftülüğü çalışanları yıllarca tam bir uyum ve anlayış içinde çalışarak, restorasyon süreci boyunca caminin ibadete kapatılmasını engellemeyi başarmışlardır. Tüm çalışma süresi boyunca hiçbir namaz iptal edilmemiştir.

Şumnu'daki tarihi caminin restorasyonundan sorumlu olan ,,EUROREST 2002’’ Ltd. şirketinden Lyubomir Vodenicharov'a göre, bu restorasyon şirketin  hacim ve önem bakımından en büyük çalışmasıdır.

Çalışmalar sırasında, restorasyon ekibi, geçen uzun zamandan dolayı ve duvarlara boya ve kireç sürülmesi ile yapılan tamir denemelerinden dolayı silinen bir dizi ilginç bulgular ile karşılaştılar. Bulgular arasında çok renkli, ince ve ustaca boyanmış ahşap tavanlar vardı. İbadethanenin iç kısmındaki duvar dekorasyonunun yaklaşık 2 dönümlük bir alanda olması ilginç bir gerçektir. Zengin galeri parapetinin yanı sıra, pencerelerin etrafındaki orijinal frizler de etkileyici bir izlenim bırakıyor.

,,Tombul’’ caminin sanatsal dekorasyonunun restorasyonu yıllar içinde zorlayıcı bir çalışma olmuştur.  Çalışmada orijinal olmayan katmanlar kaldırılarak, caminin zarif oyma eserleri ve süslemeleri ortaya çıkarılmıştır.

İbadethanenin mimari ve inşaat restorasyonu, çatının tamamen restorasyonunu, sac ile yeni çatı kaplarının yapılmasını, temel su şebekesinin, kanalizasyon ve elektik tesisatının değiştirilmesi yönünde çalışmalar içermektedir. Sanatsal restorasyonun yöneticisi Lyubomir Vodenicharov’a göre, çalışan uzmanları zorlayan şeyin ibadethanede iki sanatsal döneme ait dekorasyonun yer almasıydı. İlki onsekizinci yüzyılın ortalarından kalma orijinal unsurlar iken, diğeri daha sonra Barok dönemine ait unsurlardır.

Sanatsal restorasyon uzmanı Vodenicharov, Grandmufti.bg’ye verdiği demeçte şunları söyledi - ,,Bizim için en büyük zorluklardan bir tanesi her iki döneme karşı nasıl bir etik uygulayacağımızı belirlemek oldu’’. Uzmanın ifadesine göre, restorasyon öncesi dönemini anımsatmaları için, duvarların bazı yerlerinde kasıtlı olarak restore edilmemiş parçalar bırakılmıştır. Alanın büyüklüğü ve yüksekliği göz önüne alındığında, restorasyon süresince her bir yere ulaşmak zorlayıcı unsurlardan biriydi. Her bir yere erişimin sağlanması için çok karmaşık bir iskele kullanıldı.  40 metrelik minarede, modern restorasyon yöntemleri kullanılarak yapısal güçlenme yönünde çalışmalar yapıldı.

Prensip olarak, restorasyon bir alanın ilk inşaatı sırasında mevcut olmayan malzemelerin kullanılmasına izin vermediğinden dolayı, ibadethanenin inşaatında kullanılan malzemeler, ,,Tombul’’ caminin restorasyonunda da kullanılmıştır. İç mekânın dekorasyonu el işi ile yapıldı ve restorasyonda geçmiş döneme ait orijinal bitki bazlı veya benzer boyalar kullanıldı.

,,Şerif Halil Paşa’’ Külliyesinin tamamı için restorasyon çalışmalarının 2020 yılında resmi olarak tamamlanması beklenmektedir. Külliyede ibadet ve kamusal kısımlar, şadırvan, medrese ve bugün Şumnu Bölge Müftülüğünün bulunduğu yer de restore edilecek olan alanlar arasında yer almaktadır.

Şumnu’daki tarihi Müslüman ibadethanesi ,,Şerif Halil Paşa’’ ulusal öneme sahip bir kültür yapısı olarak ilan edilmiştir ve Bulgaristan’da turist ziyaretlerine her gün açık olan 100 ulusal turistik alandan bir tanesidir.

Yazar: L. Çauşeva